जुने शब्द
"जुने शब्द, नवीन शब्द,काही इतर भाषांमधून उचललेले . काही शब्द काळाच्या ओघात मागे राहून जातात, तर काही शब्द वापरात जास्त येतात. हां, बखरीतली भाषा आपण बोलत नाही, पण बघा, पत्र , forms , सरकारी कागदोपत्री ,आपण जरा वेगळी , लेखी भाषा वापरतो ! " हे आमच्या शाळेतल्या बाई सांगायच्या ते इतकं पटायचं, पण तेंव्हा प्रत्यक्षात ते दिसायचंच असं नाही.
पण हळूहळू त्याची प्रचीती येत गेली! आता बोलतांना माझ्या मुलांचं जे होतं, ते माझंही झालंच ना त्या त्या वयात ! एकदा असेच आमच्या मूळ गावाला गेलो होतो. सगळी आपलीच माणसं , नातेवाईक. तिथे स्वैपाकघरात चुलीवर स्वैपाक चालला होता. त्या आजीबाई म्हणाल्या, "घ्या, चहा घ्या हो, तांदूळ वैरले आहेत, आत्ता भात होईल ! ह्या काय म्हणताहेत ? पण बहुतेक भाताशी संबंधित असावे !
"ते चुलीच्या बाजूला पलीकडे काय आहे ?" एकदा मी विचारलं, आजी म्हणाल्या , " तो वैल ! " "त्यात विस्तव कसा घालणार ? जागाच नाहीये " "अगं , त्यात विस्तव चुलीतून बाजूला सरकावायचा , त्यावर डाळ शिजायला लावायची. २ - ३ तासात हळू हळू शिजते !" मग मी ह्या वेगळ्या शब्दांची एक यादीच करून ठेवली ..... नवीन शब्द कळला की लिहून ठेवायचा ! गावी म्हणजे सांडशी , कासंडी, भगोणे , डोण ! ....
आजीकडे एक तुपाचं भांडं होतं, त्याला ती शकुंतला भांडं म्हणायची. आवळ तोंड आणि बुडाला खूप रुंद ! आम्ही म्हणायचो, " शकुंतला काय अशी असेल , एवढी आडवी तिडवी ?" नंतर खूप वर्षांनी उलगडा झाला . पूर्वीच्या काळी कार्यात वगैरे पंगत बसली की घरच्या यजमानीणबाईला तूप वाढायचं मानाचं काम असायचं. सर्व पंगतीला एकटक पुरेल असं मोठं भांडं ती घेऊन यायची, त्याला 'शकुनतिवली' म्हणत. हळू हळू त्याचं 'सोपीकरण' होत होत 'शकुंतला' झालं !! किती छान शब्द आहे !! शकुनतिवली !!
माझे वडीलही विचित्र शब्द वापरायचे ! आम्ही दोघी बहिणी, अगदी सारखे कपडे. एकाच ठाणातून शिवलेले. त्यांना कोणता कोणाचा हे ओळखू आलं नाही की म्हणायचे, "हा झगा कोणाचा ? "
"बाबा, तो फ्रॉक आहे. त्याला झगा म्हटलं की नं झबल्यासारखं वाटतं !"
" तेच तर आहे, जरा मोठं झबलं ! "
आजी त्यांच्याही वरताण ! कॉलेजमधे असतांना मी आजीजवळ होते. सकाळी साडे नऊची बस असायची आणि शाळेत असल्यापासूनच साडी ! त्यामुळे सर्व आटपून , साडी नेसून, जेवून ती बस पकडणे, हे फार मोठं आव्हान असायचं. मी एकीकडे टाइमटेबल प्रमाणे बॅग भरत , बसचा पास शोधत असायचे, प्रॅक्टिकलचं रेकॉर्ड बुक - जर्नल सापडत नसायचं . मी जेवून जावं म्हणून आजीचीही घाई - घाई चालू असायची. तिची हाक यायची,
" लुगडं नेसून ये गं , तोपर्यंत वाढते मी पान ."
"लुगडं नाही गं , साडी म्हण ..., लुगडं म्हणजे तू नेसतेस तसं नऊवार वाटतं "
त्यावरुन , मला पु.लं.च्या व्यक्ती आणि वल्लीतल्या 'नंदा प्रधान' ची आठवण यायची. त्यातली 'इंदू वेलणकर' कशी नऊवार नेसून कॉलेजला जायची ! माझाही अवतार साधारण तसाच असायचा ! एक वेणी, आणि काठापदराची साडी - नव्हे लुगडं ! पण 'नंदा प्रधान' काही भेटला नाही !...असतं एकेकाचं नशीब !....
असो, हे शब्द सापडणं चालूच राहीलं. लग्नानंतर एकदा सासूबाई म्हणाल्या, " रद्दी टाकायची आहे, किती आहे ते पाहूया. जा, तागडी आण . तागडी म्हणजे काय ? पण विचारायचं कसं ? गुपचूप गेले ,अन् अंदाजाने कपाटातून तराजू घेऊन आले. त्या म्हणाल्या,
" अगं , ह्याचे पासंग कुठे आहेत ? " गोष्टीत - धड्यांत वाचलं होतं,.... " त्या शूर - वीराच्या पासंगालाही पुरेल असं तिथे कोणी नव्हतं etc "..... पण , पासंग म्हणजे काय ? ते किती मोठं असतं , काय असतं ? कापड, भांडं , का दोरी ? पासंग ही काय चीज असेल ? ... मी आपली दहा मिनिटं उभीच. शेवटी सासूबाई आल्या, आणि जरा शोधल्यावर म्हणाल्या " हे काय इथेच तर आहे " , पाहीलं तर छोटीशी पुडी , आणि त्यात ३ - ४ छोटे लोखंडी तुकडे ... हे पासंग ? ह्यानी काय करायचं ? मग कळलं की तराजूच्या दोन्ही पारड्यात थोडा फरक असेल तर त्यांना समान वजनाचे करायला हे तुकडे घालायचे , आणि रिकामी पारडी समतोल झाली की मग पुढे तराजूचा वापर ... !
" बापरे, केवढा हा शब्द - सागर ! आपण आपल्या ओंजळीत मावेल आणि राहील, तेवढं समजून घ्यावं आणि हात जोडावेत ... हेच आपल्याला जमेल !....
Comments
Post a Comment