त्याचं नाव ...

 

    " नांवात काय आहे ?"      ह्या तऱ्हेचं, ह्या विषयावर सगळ्यांचं खूप बोलून झालंय.      ह्या वाक्यासाठी शेक्सपिअरचं  नाव जितक्या वेळा घेतलं जातं, तेव्हढं  त्यांच्या नाटकांबद्दलही घेतलं जात नसेल !   पण नावात बरंच काही आहे,  असतं.     तसं नसतं, तर आतापर्यंत इतकी वेगवेगळी नांवं जगात आली नसती.  सगळेजण आपापल्या पत्रिकेतल्या अक्षराप्रमाणे  'डेमदेव' नाहीतर 'कोमादेवी' अशी नांवं धारण करून असते !

    बंगाली लोकांमध्ये एक मजेदार पद्धत आहे. त्यांना दोन नावं असतात.  एक 'भालो-नाम'.   म्हणजे  खरं, चांगलं, official  नाव आणि दुसरं  'डाक-नाम',  म्हणजे हाक मारण्याचं, किंवा बोलण्यातलं नाव !     मी लहान असतांना कलकत्त्याला पहिल्यांदा  गेले तेंव्हा शेजारची मुलगी खेळायला आली.  तिचं खरं नाव प्रकीर्ती आणि डाक-नाम 'टुबलू ' !   दोन्हींचा काहीही संबंध नाही !     आपल्याकडे कसं, फारतर short-form  होतो नावाचा.   अंजू  म्हणजे अंजली,  वश्या  म्हणजे वसंत, अर्थात चिंटू, पिल्या वगैरे असतातच म्हणा !   तरी टोटोन - खोखोन  अशी नावं कधी नसतात !     तसे आपण लोक नावं ठेवण्यांत आणि नावं देण्यात पटाईत असतो - आहोत.      त्यामुळे तशी सगळ्यांनाच टोपण नावं असतात पण ती नावं बरेचदा त्या व्यक्तींना पण माहीत नसतात एवढंच !

    पण नावानी फरक नक्कीच पडतो !     उन्हाळ्याच्या सुट्टीत नागपूरला जायचे मी माहेरी.   तिथे  ढेणसं मिळायची, जी बंगलोरमधे  आजकाल कधी कधी दिसतात, पण तेंव्हा नसायचीच. एकदा वडीलांनी ढेणसं आणली . पण मुलं फार चोखंदळ. "ही कोणती भाजी ?" मुलांच्या या प्रश्नातच त्यांच्या मनातली धास्ती डोकावत होती.   आधीच भाज्या खाण्याचा उल्हास, त्यात ही भाजी !  मी हळूच वडिलांना सांगितलं, काही तरी छान नाव सांगा, तरच मुलं भाजी खातील.  ते पटकन म्हणाले, "अरे, ही  तर दिलपसंद !   तुमच्याकडे बंगलोरला नाही मिळत ?"   मुलांना नाव आवडलं, आणि मग भाजीचं खरं नाव कळेपर्यंत काहीच प्रश्न नव्हता.   नंतर मी म्हणायचे," कणसं म्हटलं की कसे उड्या मारत येता,   'ढेणसं'  म्हटलं तर काय होतं ?"   पण नाही,   'क'  आणि 'ढ'   मध्ये खूप अंतर आहे. 

    एकदा मला आवडते ,  म्हणून आईने मुद्दाम घोळीची भाजी केली.   " आज काय केलंय ?" असं धाकट्याने विचारलं.  आई म्हणाली, " तुझ्या आईला आवडते नं, म्हणून घोळ केलीय !"    तो एकदम म्हणाला, " काय घोळ केलास तू आजी,  double मीठ का no मीठ ?   मला घोळ झालेली भाजी नको."    तो भाजी पानात घ्यायला तयार नाही, आणि मी अजून त्या घोळीसाठी इथे झुरत असते ! 

    मी अशा नाव  बदलण्याच्या ideas खूप करायची !   चायनीज भाजी म्हणून खूप दिवस मी पानकोबी करत असे.  पण नावाचा सगळ्यात कहर म्हणजे नवलकोल !   इथे त्याला नविलुकोस म्हणतात. नविलू म्हणजे मोर आणि कोस म्हणचे कोणताही 'गड्डा' .   इथल्या आठवडी बाजारात अगदी पानांसकट नवलकोल मिळायचे.  ह्या नवलकोलचं खरं नाव म्हणजे इंग्रजीत 'Knol Khol' !   त्याचं आपण 'नवलकोल' केलं.  आणि त्याची सुंदर पानं अगदी मोराच्या पिसाऱ्यासारखी येतात म्हणून इथल्या लोकांनी त्याचं 'नविलूकोस'  केलं.  पिसारेवाला गड्डा !  पण इथे ते इतके जून असतात की त्याची भाजी सुंदर   लागली तरच नवल !   नाहीतर किसलेलं लाकूडच !

    खऱ्या - खोट्या - टोपण नावांबद्दल बोलतांना एक गोष्ट आठवली.  एकदा आम्ही दोघं स्कूटर वरून चाललो होतो  . मोठा मुलगा तेंव्हा लहान होता म्हणून मांडीवर बसला होता.   वाटेत रस्त्याच्या मधोमध एक गाढवाचं पिल्लू उभं होतं.   अगदी गोजिरवाणं,  डोळ्यापर्यंत आलेला अगदी cute साधना कट.   नवरा म्हणाला, " बघ कसं उभं आहे,  सगळा ट्रॅफिक अडवून !"     मुलाने तोपर्यंत गाढव हा प्राणी  पाहीला नव्हता.  तो म्हणाला, " ते काय आहे ?"  " अरे ते गाढव आहे !",  मी म्हटलं.     तो म्हणाला, " ते कळलं, पण त्याचं खरं नाव काय आहे ?..."     आम्ही दोघंही सर्द !!!.... खरंच , गाढवालाही आणखी एक नाव असायला हवं होतं !....