स्वयंपाकघर !

    नुकताच WApp वर मैत्रिणीने पाठवलेला vdo पाहीला ... आणि कधी नव्हे ते introspection करावंसं वाटलं ... फार क्वचित येणारा योग ... vdo पाहीला आणि ... खाडकन डोळे उघडले, किंवा डोक्यावर एक टप्पू मिळाल्यासारखं वाटलं ... !   आपण किती स्व केंद्रीत झालो आहोत ... एकीकडे आपण स्वतःला खूप compassionate वगैरे म्हणतो  ... पण काही बाबतीत तितकीशी आस्था दाखवत नाही . तसं पशुपक्षी, झाडं - निसर्ग यावर प्रेम करणं किंवा दाखवणं आता fashionable झालंय .   जो उठतो, तो पर्यावरणाला मदत म्हणून समुद्रकिनारी homestay, कासवं, झाडं, निसर्गरम्य hill stations वगैरे बघायला जातो, कधी त्याला तीर्थयात्रेचं स्वरूप ही देतो, मी ही जाते , पण त्याने खरी मदत होते का नाही , माहीत नाही ... 

    पण आपण कधी वस्तूंबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करतो का ... खरंच ? ....मी पाहिलेला vdo  होता मराठवाड्यातला ... आंबेजोगाईच्या  आसपासच्या गावातला.   तिथे प्रथा आहे की कार्तिक पौर्णिमेला लोकं, विशेषतः बायका-मुली ( तसंही , सगळे सण, प्रथा  त्याच जास्त जपतात ... होळी, दहीहंडी आणि गणपती सोडले तर ... ! ) घरासमोरचं अंगण-रस्ता झाडून, छान  सारवून, त्यावर रांगोळ्या, फुलांची आरास करून, त्यावर आपली काही भांडी सुंदर घासून पुसून, चकचकीत करून, छान मांडतात, त्यांना फुलांच्या तोरणांनी सजवतात, त्यांची पूजा करतात ... त्या एक तऱ्हेच्या गौरीच !   त्यांना 'बसवना' म्हणतात !   मी हे पहिल्यांदाच ऐकलं-पाहीलं ... !   गूगल आजीला पण हे माहीत नाहीये !!! ...

    आणि मग विचार सुरु झाले.  हा सण म्हणा किंवा प्रथा म्हणा, ह्या म्हणजे ह्या निर्जीव वस्तूंना धन्यवाद देणं, त्यांच्याबद्दल कृतज्ञता दाखवणं आहे !  रोज आपल्याला हवं तसं अन्न मिळावं, म्हणून ही भांडी एवढी आग सहन करतात, वर्षानुवर्ष दिवस-रात्र हे चालू असतं ... आणि इतकी वर्ष कधी आपल्याला वाटलं नाही, त्यांना thank you म्हणावंसं ?   का ?  ती आवाज करत नाहीत म्हणून ?   पण खरं म्हणजे ती भांडी स्वतःचा नाही, तर घरातल्या बायकांचा 'आवाज' असतात ... राग आला की, गृहिणी असो का मोलकरीण ... ती भांडी आपटूनच आपला राग, नाखुषी वगैरे जगजाहीर करते ... !   भांड्याला भांडं लागलं की   जोरात आवाज होतोच !  

    खरं पहाता, आपल्याकडे अशा खूप छान प्रथा आहेत . दिवाळीत लक्ष्मी पूजनाला बऱ्याच लोकांकडे आधी केरसुणीची पूजा करून , मग लक्ष्मी पूजन करतात ... केरसुणी हे अलक्ष्मीचं प्रतीक  ... किंवा स्वच्छता महत्वाची ... वगैरे साज चढवतात, पण ही एक प्रथा आहे !   आपण स्पेशल पूजा असली की समईची-दिव्याची पूजा करतो,  मोठ्या कार्याच्या आधी मुहूर्त करतो तेव्हा खलबत्ता, जातं वगैरेची पूजा करतो.    पण ते तेव्हढंच ... नवरात्रात आयुध पूजेला वाहनं, हत्यारं, अवजारं, पाटी-पेन्सिल वगैरे सगळ्यांचीच पूजा करतो, माझा नवरा त्याच्या लॅपटॉपची, UPS ची आणि फोन-modem ची पण पूजा करतो - करायचा  ... कारण त्यावर आपलं काम ... म्हणजेच पोट अवलंबून असतं ... !   पण मला कधी सांडशी ( का साणशी ? ) आणि डाव किंवा विळी त्या पूजेत मांडावेसे का नाही वाटले ?   ह्या वस्तू उपेक्षित का taken for granted   ?

    माझ्या लहानपणी आमच्या घरी चुली होत्या, पुढे त्यांच्या बरोबर गॅस, शेगड्या, स्टोव्ह वगैरे सगळे स्वयंपाकघरात नांदत होते.   अंघोळीचं पाणी तापवायला अंगणात दोन मोठ्या चुली असायच्या - चुलाणं .   त्यावर तांब्याच्या मोठ्या हंड्यात पाणी, आणि अंघोळीला घंगाळी !   तर,  या चुली-चुलाणं जरा जुनी झाली, म्हणजे त्यांचे पोपडे निघू लागले, की आजी कामवाल्या बायकांकडून त्या चुली छान सारवून-लिंपून घ्यायची . त्या अगदी नीट-नितळ असल्या पाहिजेत, कुठे गोळे-ठिपके नसले पाहिजेत.  त्या चुलींवर भांडं नीट बसलं पाहिजे,  वगैरे सगळं पाहून झालं, की  दुसऱ्या दिवशी वरचं सारवण वाळलं की चुलींना हळद-कुंकू, अक्षता,फुलं वाहून पूजा करून मग त्यावर पातेलं, कढई जे काय हवंय ते ठेवायचं !   एका प्रकारे त्यांच्या कामाची जाणीव ठेवणंच !   अन्नपूर्णेबरोबर तिच्या हातात डाव असतोच पूजेत, पण ,व मुद्दाम भांड्या-पातेल्यांना dedicated अशी  'बसवना' ही प्रथा मला खूप आवडली ... ! 

    आणि मग शोधता शोधता, आठवता आठवता, खूप मजेदार गोष्टी आठवल्या !    राजस्थान-सौराष्ट्र ह्या भागात एक 'वील' नावाचा कलाप्रकार आहे.   इथल्या बायकांचा हा आवडीचा विषय ... अर्थातच आता फक्त खेडेगावातच दिसणारा !   तर इथल्या बायका माती,वाळू,त्यात थोडी चुनखडी, गेरू वगैरे सारखे नैसर्गिक रंग वापरून पाण्यात कालवून त्याचा गोळा करतात, आणि त्याने स्वैपाकघरातल्या कुडाच्या भिंती लिंपतात.   त्यात भांडी-पेले ठेवायला फळ्या घालून, त्यात गवत किंवा तत्सम वाळलेली पानं वगैरे घालून, त्यांना हवा तसा  आकार देऊन ताटाळी, shelf वगैरे करतात.   त्यात चुली ही लिंपतात !  आणि मग त्या भिंतींवर छोटे छोटे आरसे, मणी, रंगीत दगड वगैरे लिंपणात दाबून बसवतात !   त्यात शेजारणी-मैत्रिणी सगळ्या मदतीला येतात ... मग , सगळं काम झालं की काहीतरी गोड खाऊन, फेर धरून गाणी म्हणत ... त्या सजलेल्या स्वैपाकघराचं celebration  ! ... 

    जसा काळ बदलतोय,  तसा स्वैपाकघराचा शृंगारही बदलतोय !   आपल्यावेळेपर्यंत भिंतींवर गुळगुळीत, रंगीत, फळांची-भाज्यांची चित्रं असलेल्या tiles आल्या.  आता डिझाईन असलेल्या tiles आल्या आहेत.  आता भिंतीत खिळे ठोकायला कुणा ना कुणाची परवानगी लागते, पण तरी ही आता भिंतींवर, दारात जुन्या पळ्या -झारे लटकवलेले असतात, ते ही laquer केलेले, म्हणजे झळाळी जात नाही !  आणि dining table वर चांदीच्या लोटी-भांड्यां ऐवजी, छोट्याश्या घडवंचीवर तांब्याचा छोटा बंब आणि पितळी पेले !    तशाच खूप नवीन गोष्टी ही येत आहेत.  वेळ, कष्ट वाचवणारी gadgets मला खूप आवडतात ! तसे खूप सल्ले येत असतात  ग्रुप्स वर ... पाट्यावर वाटलेल्या चटणीची चव  मिक्सरच्या चटणीला नाही , विहिरीवर स्वतः पाणी शेंदलं , की तब्येत छान रहाते... बायकांची ...??? ..म्हणजे , पुरुषांनी नवीन गोष्टी वापरायच्या , आणि जातं, पाटा-वरवंटा, उखळ-मुसळ ह्या गोष्टी मात्र बायकांच्या माथी मारायच्या !   बायकांनी हेच करायला पाहिजे ... तर, मग शिकलेली, नोकरी करणारी बायको कशाला हवी असते बरं ??? ...फ्लॅट चे EMI भरायला ,  हौस मौज करायला?  ... हे असले मेसेजेस WApp वर आले की  माझं डोकं भडकतं !...

     असो . आता स्टोव्ह, चुली कालबाह्य झाल्यात, पण piped gas, induction, microwave, foodprocessor   छानच आहेत !   मनात आल्याबरोबर ५ मिनिटांत चिप्स किंवा भजी तयार होणं किती मस्त आहे !  airfryer मधे किती पटकन होईल  ...   

    

    पण,  काळाचं रहाटगाडगं - कालचक्र म्हणा - भारदस्त पणे - चालूच आहे !  जुनं जाणार , नवीन येणार आणि मग पुन्हा जुन्याला बरे दिवस येणार ! कालच एक मजा पाहिली ... !   मैत्रिणीची सून खूप उत्साहात, आनंदात आली ... मस्त deal मिळालं  म्हणाली ... 'मातीच्या cooking vessels चा सेट' !!!... आपल्या कुंभारदादाकडे   मिळायची तशी भांडी ... एक परळ, २-४ भांडी, ५-६ पातेली-सतेली, आणि एक कढई ... त्यावर तिला एक लाकडी रवी आणि लाकडी सराटा free मिळाला ... !    किंमत रुपये ८०००/-  फक्त !          

   ....आता अशी नवसाची-महागाची भांडी असतील, तर त्यांच्या 'बसवना' गौरी करायलाच हव्यात नं  ... !!! 

- सौ अलका कुंटे , बंगलोर 

   + ९१ ८७६२३ १६३८५