भातुकली

 

                        " ए आजी , आपण घर-घर खेळायचं  आहे आज , तू झोपायचं नाही हं ",  नातीचा हुकूम सुटला आणि मी झोपेला 'टाटा ' म्हंटलं . तिची आई भिशीला  जाणार म्हणून मला माझ्या आवडीचं  बेबी-सीटिंग  करायला मिळणार होतं  !

" तू बाळ, आणि मी आई  "

"हो चालेल, मी झोपते चुपचाप " मी म्हटलं . 

" ए नाही गं , तू खेळणारं  बाळ आणि ही  जोजो  'झोपकं'  बाळ , असं  म्हणून तिने जोजो नावाच्या तिच्या बाहुलीला झोपवलं . डोळे मिटते म्हणून ती जोजो .. पण ती आहे अत्यंत भेसूर ! तिचा एकच  डोळा उघडतो , एक वेणी नेहमी सुटलेली असते , आणि तिच्या चेहऱ्यावर ह्या बाईसाहेबांनी लाल आणि काळ्या स्केच पेनने बराच मेकअप करून ठेवलाय ! पण ती हवीच.  तिच्या शिवाय खेळ सुरूच होत नाही. 

तर ही  छोटीशी  आई , घरभर हिंडून खेळ गोळा करत होती, आणि संसार मांडत होती . मला एक खूपच सुंदर कविता आठवली .   " चंदनाच्या विठोबाची माय  आज घरी गेली " !

एका वडिलांनी मुलगी सासरी गेल्यावर लिहिलेली.  शाळेत असतांना आम्ही 'सेंटी ' नावाच्या कप्प्यात टाकून दिलेली कविता एकदम  मनात तरून आली . 

वर्षानुवर्षे,  पिढ्यानपिढ्या मुली भातुकली खेळताहेत; आणि त्यात रंगून जात आहेत - अगदी पानंफुलं , काड्या, दगड, इथपासून ते चांदीच्या भातुकलीपर्यंत , लाकडी ठकीपासून ते आजकालच्या फॅन्सी बाहुल्यापर्यंत ! 

बार्बीला मी बाहुली समजत नाही . ती बाळ नाही. फारतर मैत्रीण असेल टीन -एजर्सची !

जसा काळ जातोय, तशी खेळाची पद्धत बदलतेय , संदर्भ, भाषा बदलताहेत पण मूळ तत्व तेच आहे - अगदी ब्युटीपेजेंट्स मध्येही . Love, compassion, care ! 

माझी आजी सांगायची, ती आणि तिच्या दोघी लहान बहीणी भातुकली खेळायच्या. वाड्याच्या आतल्या चौकात ओसरीवर मोठ्ठी सतरंजी घालून त्या खेळ मांडायच्या. बाजूलाच त्यांच्याच  घरी राहणाऱ्या आजी - आजच्या भाषेत house-keeper - पडल्या पडल्या मुलींवर लक्ष्य  ठेवून असायच्या. खेळ रंगात आलेला असायचा आणि त्या म्हणायच्या, "अगं  सुशे, हात नाही धुतलास , जेवत्येस ना, आणि खरकटा  हात भांड्याला ?"

"बाई, खेळच  आहे ना हा, खोटं खोटं नाटकच तर आहे ",  , त्यावर त्या  म्हणायच्या ,"नाटक तर नाटक, पण ते नीट कर ना! खोटे खोटेच हात धू  ".  चांगल्या सवयी अश्या लागतात. 

मला माझंही लहानपण आठवलं ! मी आणि माझी बहीण वार्षिक परीक्षा संपली की एक दिवस आईच्या मागे लागून भातुकली खेळायचो. ही  परीक्षेनंतरची भातुकली वेगळी असायची. एरवी नाही, पण ह्या भातुकलीला खेळायला खाऊ मिळायचा ! चुरमुरे, दाणे, पोहे, साखर, गूळ, मीठ, तिखट, चिंच, आमसुलं ,  चिक्की, ... आई 'नाही' म्हणेपर्यंत  चालूच.

 भातुकलीची वार्ता आमच्या मोलकरणीच्या मुलीपर्यंत पोहोचायची. ती रोजच यायची आणि आमच्या मागे मागेच  असायची. 

भातुकलीला सुरुवात झाली की ही हजर !

"तू का ग आलीस " असं  विचारलं की म्हणायची , "तुमच्या खेळात मोलकरीण नको का?  मी अंघोळ करून आलीये" आणि मग ती ही  सामील! "ए , स्वच्छ धू गं , नाहीतर जा घरी !"असं म्हटलं की , "मी स्वच्छच धुतलंय , तुमचाच हात चिकट आहे" !

आणि मग खेळ संपल्यावर खाऊचा चट्टा मट्टा करताना तिलाही वाटा मिळायचा ! 

थोडा खाऊ खाऊन, उरलेला ती घरी घेऊन जायची आपल्या आई करता .... !

 .... "ए आजीबेबी , उठा आता. आज सुट्टी ना ऑफिसला, आज आपल्याला किती कामं आहेत, उद्या पिकनीक  आहे ..."

" ती उशी दे, तो माझा किचन प्लॅटफॉर्म आहे."

उशीवर सुबक मिक्सर, गॅसच्या शेगड्या का हॉब , कुकर सगळे स्थानापन्न झाले. दुसऱ्या उशीवर टी सेट लागला. माझ्या आजीची पितळी भातुकली, माझी स्टीलची भांडीकुंडी आणि आता ही सुंदर, खऱ्यासारखी !

"आज फ्रेश डोसा बरं का, बेबी डिअर..."  आपल्या आईच्या सोनेरी निळ्या बटव्याचा डस्टिंग ग्लोव्ह करत नातीने मला सांगितलं  आणि पलीकडच्या टी -पॉय वरचा क्रोशाचा रुमाल मला डोसा म्हणून मिळाला!

आई यायला २-३ तास आहेत म्हणून सगळं निवांत आहे!

"आटप , नुसती बघत बसू नको, खा जरा मधनं मधनं " मला तंबी मिळाली. एकूण रोजचे संवाद असे असतात तर!

"किती गं केस वाढलेत तुझे ! डोळ्यात जातील आता,  पार्लरला जायलाच पाहिजे आज. आताच चाल!"

... आणि झटक्यात सीन बदलला! "थांब मीच करते सगळं" असं म्हणत ती कामाला लागली !

"माझ्या कपाळावरून एक कंगवा, बॅटरीवर चालणारा खेळातला ड्रायर, एक चमचा फिरला, कानाशीही हिंडला आणि माझी हेअर स्टाइल झाली. चेहऱ्यावर पण एक दोन डब्यांमधून काहीतरी खोटं खोटं क्रीम थापलं गेलं , दोन तीनदा टॉवेलने पुसलं , खोट्या खोट्या काकड्या टोमॅटो डोळ्यावर ठेवले, मिरच्या सुद्धा! भाजी असली पाहिजे!

"नेल पॉलिश फक्त आजच्या दिवस, आपल्या मावशीचं लग्न आहेना म्हणून,... दर वेळेला मागायचं नाही. मिळणार नाही ." असा दम भरत तिने दर बोटाला वेगळ्या रंगाचं नेल पॉलिश लावून दिलं !

नशीब माझं, सगळं खोटं खोटंच  होतं !

"हॉं , आता जरा बरी दिसत्येस, आता टिकवा हे उद्या पर्यंत ", जरा दूर जाऊन वेगवेगळ्या अँगल्सनी बघत ती म्हणाली !

"ऑं ? तू सुद्धा ? ..... जरा बरीच ?"   मी मनातल्या मनात पुटपुटले !

 एवढं होईस्तोवर 'आई' दमली होती बहुतेक! जांभया येत होत्या, डोळे कुस्करण  चालू झालं होतं . "ए आजी , आता खेळ बास ... मांडीवर झोपायचंय ... " असं म्हणत ही छोटीशी 'आई' माझ्या गळ्यात पडली आणि पांच  मिनिटांत  मांडीवर झोपूनही गेली !

सगळा  खेळ बाजूला करतांना मला वाटलं , "खरंच दमून जात असेल! ऑफिस, घर, पार्लर, पिकनिक, पार्टी, शिवाय दोन-चार-पांच 'झोपकी' बाळं ... ! सगळंच संभाळायचं , आणि ह्या पसाऱ्याचं काय?

.... येईल कोणीतरी आवरणारा ,..... !