पाकसिद्धी - कला का शास्त्र - ३

    सध्या  मला सर्दी झाली आहे.   आता ती ३-४-५ महिने राहील, आल्यासारखी !  ज्या वेगाने मॉन्सून येतो, त्याच वेगाने ती येते.   कधी कधी एक दोन दिवस आधी ही.   आणि तो परत निघाला की ती ही जाते, त्याच्या मागून एक-दोन दिवसांनी.   तोपर्यंत पाऊसच पाऊस.   पहिले आठ-दहा दिवस नवऱ्याला जरा कौतुक असतं.   नंतर त्यालाही सवय होते..   पण ते पहिले ७-८ दिवस मी माझी सर्दी एन्जॉय करून घेते !   छान लाल डोळे, पाणी गळतंय,  आवाज आजारी माणसासारखा.  अगदी ' पडू आजारी , मौज हीच वाटे भारी ' !! जो येतो तो, "अरे, तुला बरंच बरं नाहीये की ..."    एरवी ढुंकूनही न पहाणारी मंडळी उपाय सुचवू लागतात ... त्यातला एक उपाय म्हणजे नवरा एक काढा करून देतो ... त्यात चवीपेक्षा तो प्रेमाने (?) करतोय याला महत्व !   उपयोग होतो की नाही ... माहीत नाही ... त्याची सुरुवात अशी होते ... "आज तू काही करू नकोस ... फक्त एक वरण - भात कर, नाहीतर खिचडी-पापड-कढी  ... मी तुला रात्री अगदी शास्त्रोक्त काढा करून देतो ... "   फार बरं वाटतं ... बरं वाटायलाच लागतं ... त्याचा काढा कोण पिणार ?    "त्याचं शास्त्र आहे बाई, उगीच नाही तुला बरं वाटत ... आयुर्वेदात ... "     "पुरे, मी काहीही कडू, तुरट, चमत्कारिक चवीचं पिणार नाही ... "     "आजपर्यंत तुला तसलं काही पिलवलंय  का ?" ...  "तसलं म्हणजे ?"....   "ते द्राक्षासव वगैरे किंवा कसले काढे - ओढे ?!"  ...   

    तर , काढे - शास्त्र ! हा पाकसिद्धीतला एक अध्याय ... 'पेय' आणि मग 'औषधी पेय' अशा  नावाखाली ...! (आली हरिदासाची कथा मूळ पदावर एकदाची ... बरंच नोमतोम झाल्यावर !)    तर तो शास्त्रोक्त काढा करतो, त्यात मोजून आलं, गवती चहा आणि कसली कसली पानं,  फुलं , काड्या , दालचिनी, मिरे, वगैरे मसाले ...अर्थात ,  जोपर्यंत त्यात शेवटी चहाची पत्तीही  पडतेय, तोपर्यंत माझी काही हरकत नसते ... ! 

    ह्यावरून एक गोष्ट आठवली !   एकदा मी माझ्या एका मैत्रिणीला चहा-कॉफी वर मोठ्ठं लेक्चर दिलं होतं ... अती strong कडू चहा केल्याबद्दल.   तेच विचार मनात घोळत होते आणि नवऱ्याचे मित्र घरी आले.   मी चहा करायला उठले, आणि सहज बोलून गेले ... चला 'अपेयपान' करूया ... आणि झालं ... 'मुंग्यांनी मेरू पर्वत तर गिळला नाही' ...असं वाटावं... , तसे चारही जण शाब्दिक चाल करून आले ... "हाय कंम्बख्त  ... तू ने पी ही नही ... " मी त्यांच्यावरच स्वैपाकघर सोडून जीव वाचवायला पसार !

    पण एकदा हा शास्त्रोक्त चहा मला फारच आवडला होता !  एका मित्राने कुठून तरी एक अती special चहा आणला आणि आम्हाला बोलावलं चहा प्यायला ... !     "अगं बाई,  हा चहा करणं हे एक शास्त्र आहे, आणि तो पिणं ही एक कला ... !"  इति आमचा मित्र.      ३-४ घोटांत संपेल एवढाच चहा त्याने bone china च्या कप बशीतून दिला ...चहाचा proper effect  यायला बशी हवीच , म्हणे !कारण,   पदार्थाइतकंच तो कशातून खाणार - पिणार त्या भांड्यांना-वस्तूंनाही तेवढंच महत्व ... तर जमतं !    आणि तो चहा पिणं हा एक समारंभ - ceremony च होता ... हळू हळू एक एक अगदी छोटा घोट घेत होतो, आणि दर घोटाला वेगळा flavour, आधी देशी गुलाब, मग एक मंद सुवास मोगरा किंवा जाईजुई सारखा, त्या family तला, मग लिंबू-केळं ह्यातला, मग वेलदोडा, केशर आणि दालचिनी , एका पाठोपाठ एक आणि अगदी शेवटी जिभेवर रेंगाळणारा चहाचा स्वाद !!!   असला चहा मी आतापर्यंत पुन्हा कधीच प्यायला नाहीये !   एकदा Allspice नावाच्या झाडाचं पान घालून त्या तऱ्हेचा चहा प्यायले होते, पण तो bouquet वाला चहा अप्रतीम !   तो करतांना चहा किती घालायचा, किती उकळायचा, किती वेळ मुरवायचा ... साखर, दूध नकोच !   अक्षरशः शास्त्र - science of tea making  !   असो , आता चहा पुराण पुरे !

    पण अशाच एका पाकसिद्धीबद्दल लिहायचंय जी वेद-पुराण काळापासून एक प्रगत शास्त्र होतं !   सोमरस हे पेय सिद्ध करणं  हे तर जगमान्य science आहे !  महाभारतात ही त्याचा व्यवस्थित उल्लेख आहे.   त्याकाळी पंचामृतात मध नसे . फळांपासून केलेला ' द्रव 'असे . सगळ्या देवांनाही तो खूप आवडायचा !! पुढे मधल्या काळात , मद्य हा प्रकार बदनाम झाल्यावर त्याच्या जागी मध आला ! आता त्यातल्या दूध , तूप , दही , साखर सर्वांवरच गदा येतेय ... अजून 50 वर्षांनी बहुधा स्वच्छ पाणी , शुद्ध हवा ,  सूर्यप्रकाश , एक  multivitamin आणि एखादं super antibiotic ह्यांना पंचामृत म्हणतील . हे झालं विषयांतर !...

       पण ही alcoholic ड्रिंक्स ...बहुतेक सर्व देशांत त्यांच्या अनेक industries चालतात ! आणि ,   नावारूपाला येतात !   बहुतेक सर्वांच्या ... ९१% लोकांच्या आवडीचं science !    Winemaking  !एक पाकसिद्धीच !!!  Wines ... alcoholic drinks ... अत्यंत प्रगत असं science !   मनुष्यजातीला कळायला लागल्यापासून सुरु झालेलं ... जुन्यांत  जुन्या  संस्कृतींमधे सापडणारं !   Wines - फळांच्या रसांपासून, त्यावर गहूतांदुळापासून बनलेल्या yeast पासून ती wine बनणार, ती disturb न करता ठेवायची, योग्य वेळीच काढून पहायचं ... जितकी जुनी होईल आणि जितकी स्वच्छ दिसेल , तितकी चांगली.   त्यातही रंग .... white wine, rose wine, red wine  ! 

    मग blended type पेयं - whisky वगैरे.  त्यांची चव ठराविकच असली पाहिजे - मोजून-मापूनच ... म्हणजे आलं का त्याचं शास्त्र परत ?   त्यात एक 'single malt' ... ही जशी असेल तशीच ... ती एकदाच त्या छान चवीची बनणार, पुन्हा तशी मिळणारच नाही, म्हणून special !   आणि ही drinks प्यायचे glasses ही वेगवेगळे, प्यायची तऱ्हा वेगवेगळी, त्याच्या बरोबरच्या गोष्टीही वेगळ्या - वातावरण, ambience, कंपनी ... सगळंच वेगळं !  त्यांचं ही शास्त्र ! अशी ही एकाहून एक वरचढ शास्त्र ... आणि कला ... ! जुन्या काळची chemistry- alchemy ची एक शाखा !!!

    आता एक latest गंमत सांगते.   नुकताच हा जोक आला होता.   एक आई फोनवर बोलत असते ... आपल्या मुलीची माहिती सांगत असते ... लग्न ठरवताना ,  एका मुलाच्या आईला.   तर मुलीची आई म्हणते ..."मुलीला सगळं येतं ... सुगरणच आहे म्हणा नं" !  "म्हणजे काय काय येतं ?" असं विचारल्यावर ती सांगते ... "अहो , तिला पाणी उकळता येतं ... एकदा का पाणी उकळलं की ,  त्यापासून कितीतरी गोष्टी करता येतात, चहा म्हणा, maggi म्हणा, पाकिटातलं soup म्हणा, ready to eat चं पाकीट गरम करता येतं, झालंच तर त्यात अंडं सुद्धा उकडता येतं  ... "

    नव्या digital युगातली ही नवी सुगरण ... ही अशी असेल, तर माझा "पाकसिद्धी - कला का शास्त्र" हा प्रश्न मुळातच संपेल !!   ही सुगरण नव्हे , ही तर दुगरण  !  

    जिला पाकसिद्धीचा गंधही नाही,  ती सुगृहिणी नव्हे, ती तर दुगृहिणी  !!!....

- सौ अलका कुंटे ,  बंगलोर 

  +९१ ८७६२३ १६३८५