Chane Kurmure

       मुक्ताबाई दीक्षित ... जुन्या म्हणजे आपल्या आजीच्या काळातल्या प्रथितयश लेखिका !  जरा बादरायण संबंधाने त्या माझ्या आजी.   त्यांचं प्रसिध्द पुस्तक 'हे तो प्रचितीचे बोलणे'.     त्यात त्यांचा एक लेख आहे, 'लग्नाला जाते मी sss ' असा.   मी १०-११वीत असतांना तो वाचला होता.  त्यानंतर नाही.   पण त्यातलं जे आठवतंय, ते मनात अगदी ताजं आहे आणि आता सत्तरीच्या जवळ आल्यावर तर ते अगदीच पटतंय ...      कुठे लग्नाला जाणं, मग ते गावांत असो का परगावी ... ते एक मोठं आव्हान वाटतं आजकाल,  काही वर्षांपूर्वीही तसंच वाटायचं, पण तेव्हा ते thrill मधे जमा व्हायचं, आता adventure वाटतं !   आता कुणाचं  निमंत्रण आलं की , माझ्या पोटात गोळा उठतो.   उन्हाळा-पावसाळा असेल , तर तो गोळा दिवसागणिक मोठा होत जातो !    पहीला प्रश्न ... काय कपडे ?  अर्थात साडीच ... लग्नाला जातांना , ड्रेस घालण्याइतकी मी आता तरुण नाही, आणि पुन्हा ड्रेस घातलेला 'चालण्या'इतकी म्हातारी ही नाही, तेव्हा साडी ही ओघाने आल...

              मे महिन्याचा तिसरा-चौथा आठवडा .. हा लागला की कसली तरी अनामिक हुरहुर लागते मनाला.   अगदी लहान असल्यापासूनची सवय आहे.   त्याचं कारण म्हणजे, 'आता लवकरच शाळा सुरु होणार'  म्हणून .   एकीकडे खूप उत्सुकता तर दुसरीकडे आपलं ह्या वर्षी कसं निभणार आहे, अशी थोडीशी धाकधूक ... आणि त्याचं कारण म्हणजे, घरात येऊन पडलेला नवीन वर्षाच्या वह्या-पुस्तकांचा गठ्ठा ! ... दरवर्षी तो मोठा मोठा होत जाणारा ... आणि ह्या वर्षीची कुतरओढ बघता  ...कुतरओढ नाहीतर काय ?     शाळेत प्रत्येक सर आणि बाईंना आपलाच विषय सर्वात महत्वाचा वाटणार, आपल्याला काय ?    सगळेच विषय तितपतच ... !     ते जाऊ द्या ... पण खरी मजा आणि हौस असायची, ती वह्या-पुस्तकांना कव्हरं घालायची !    पुस्तकं जुनी hand-me-downs  - परंपरागत चालत आलेली, मोठ्या भावंडांची, दुकानातली second -hand , तर कधी  brand-new !     त्याने काही फरक पडायचा नाही !    पुस्तकं ... आता ती आपली, आणि आपल्याकरता नवीन...

      वार्षिक परीक्षा संपली.  आता उन्हाळ्याची मोठी लांबलचक सुट्टी !      नातवंडं आठवडाभर सुट्टीला आली.    दोन दिवसात नवलाई संपली आणि मग सुरु झालं, "आजी, .. काय करू ? , काहीतरी करायला दे ..."   झाडांना पाणी घालून झालं, मातीत खेळून झालं, माझ्या पोळ्या झाल्यावर शेवटची पोळी - चिऊ साठी- करून झाली, घरभर पसारा करून झाला ... मग ... "कंटाळा आला ... !"     आईच्या मागे टुमणं सुरु झालं ... "आई, पेंटिंग आंटीला विचार नं  ... summer class घेतेस का , म्हणून !"     "ऑ, समर क्लासला जायचं ?  आवडतं तुम्हाला ? "   मी आपलं उगीच म्हटलं, कारण समर कॅम्प बद्दल आरडा-ओरडा, कुरकुर करायचा आजचा शिरस्ता आहे !     "हो आजी,  तिथे खूप छान असतं ... नातवाने lead घेतली ... तिथे पेंटिंग करायला करायला मिळतं ... हवे तितके water colors ... घरी आई फक्त crayons देते, नाहीतर color pencils...  that is no fun . .. मला water  colors शी   खेळायचंय ..."     सत्य बाहेर आलं हळ...

    साठ बासष्ट वर्षांपूर्वीची गोष्ट  ... मे महिना - आजोळ - रात्री ९-९.३० ची वेळ.     आई धाकट्या बहिणीच्या तैनातीत.   मी आजीची वाट पहात असायची.    तिथे उन्हाळ्यात रात्री अंगणात नवारीचे पलंग टाकून सगळे झोपायचे.   सगळे दिवे बंद करून गार गार बिछान्यावर पडून आकाशातल्या चांदण्या पहायच्या !!      आजी मागचं आवरून यायची, आणि मग गप्पा-गोष्टी सांगणं, असं असायचं.    एक दिवस अशीच चांदण्या पहात बसले असतांना ती म्हणाली, "एक गंमत सांगते - तो एक उखाणा आहे, म्हणजे एक कोडं आहे, ... मी कशाबद्दल बोलतेय ,  ते काय आहे , ते तू सांगायचं ...  सूपभर लाह्या, त्यात एक रुपाया  ...  म्हणजे काय , सांग बरं ?" ... म्हणजे काय बरं असेल ?   ही कल्पना मला खूपच नवीन होती ... कशाचं तरी वर्णन, निराळ्या स्वरूपात ... आणि आपण ते ओळखायचं ... मी विचार करतेय...करतेय ... आकाशाकडे बघत ... तर आजी म्हणाली, "तुझ्या डोळ्यासमोरच आहे ... तरी माझी tube लागेचना !    मग थोड्या वेळाने तिने उत्तर सांगितल्यावर खूप मजा वाटली...