भेंड्या

    .....     "आता लपाछपी बास !   संध्याकाळ झाली, आता या,  बसा पायऱ्यांवर आणि दुसरं काहीतरी खेळा ...", आईचा आवाज.    बरोबर सूर्यास्ताला ती आवाज द्यायची.   जरा अंधार पडायला लागायचा ... आणि आम्ही ४ - ५ मैत्रिणी घरासमोरच्या पायऱ्यांवर येऊन बसायचो ... 'ए आता काय खेळूया ... भेंड्या ... गावांच्या नावाच्या ...'  

   तेव्हा गाण्यांच्या भेंड्या खेळायला , तेव्हढी गाणी - सिनेमातली - माहीत नव्हती ! शाळेत वर्गात गाण्याच्या भेंड्या !!   मैत्रिणी गाणी म्हणायच्या, ते ऐकून लक्षात ठेवायचं, इतकंच सिनेमाचं ज्ञान होतं ... अन गाण्यांचं ही  ! 

    तर ... श्रीगणेशाय नमः !   भेंड्यांची सुरुवात हीच !   मग रोजची चर्चा !   'म'  पासून का आज 'ह'  पासून ... मग 'म ' हे अक्षर ठरलं, अन गाडी सुरु !    म ... मुंबई !   ... इ ... इटारसी !   स ... सांगली !   ल ... लासलगाव !   ... ऑर्डर ही ठरलेली !   परवचा म्हणतांना शुभं करोति ... पासून सुरु केलं की ... उदंड आयुष्य लाभो ... पर्यंत जशी गाडी न चुकता पोहोचणार तसं ... !

    असं करता करता ती गाडी केव्हातरी  'र'  वर  येऊन थांबायची.   आजचा पहिला  'र' ! त्याचंही एक ritual !   पहिला  'र'  आला की आम्ही सगळ्या मैत्रिणी हसायला लागायचो !   त्याची एक गोष्ट होती !    आमच्या घराच्या आवारातच post office होतं.  तिथे बाहेर एक मोठ्ठा बोर्ड असायचा.   " पत्ता नीट लिहा.   भारतात रामपूर नावाची २४ गावं आहेत.  तुमचं पत्र कुठे जाणार ?  पत्त्यात जिल्हा, राज्य वगैरे पूर्ण माहिती लिहा ... वगैरे !"   

    २४ रामपूरं आहेत !   ... बरं ... मग रामपूर नंबर १,  मग लगेच रामपूर नंबर २, ... शेवटी असं व्हायचं की  १, २, ३, ४, ... असं २४ वेळा अडम  तडम करायचं, अन सगळी रामपुरं बाद झाली की मग पुढे भेंड्या सुरु !   त्यासाठी हसणं ... 

    काही नावं भेंड्यांपुरतीच माहीत असायची.   'डेरा गाजीखान'  , 'डेरा इस्माईल खान' ... ही गावं कुठे होती, खरं म्हणजे खरंच होती का नाही, हे ही तेव्हा माहीत नव्हतं.   सातवी-आठवीच्या भूगोलापर्यंत ते पोहोचलेलं नसायचं ... !   नंतर कळलं की ही गावं पाकिस्तानात कुठेतरी आहेत,  आणि खरी आहेत ... पण ती आमच्या भेंड्यांत कशी पोहोचली कुणास ठाऊक !   तसंच एक नाव ... 'रहिमतपूर' .   हे गाव मी पंजाब - निदान उत्तर भारतात असावं ,असं ठरवून टाकलं होतं !   इतकी वर्षं झाली ... आणि आत्ता आत्ता - तरी  म्हणजे २० - २२ वर्षांपूर्वी साताऱ्याजवळ आहे हे कळलं आणि चक्क 'रहिमतपूर' असं दाखवणारा बोर्ड मी स्वतः माझ्या डोळ्यांनी पाहिला, तेव्हा पटलं !!!   ... आपलं अगाध ज्ञान !

    मग बारी यायची 'राणी'वाल्या गावांची !  राणीखेत, राणीगंज, राणीबेन्नूर ही गावं कोणत्यातरी राणीच्या खात्यात टाकलेली !   ती सगळी वेगवेगळ्या राण्यांची असतील कदाचित !   मला काय त्याचं ! राणीखेत म्हणजे काश्मीरच्या खोऱ्यात कुठे तरी मुघल राण्यांचं केशराचं शेत - मळा  !   वा, छान !   मला काय त्याचं ?   राणीगंज असेल तिकडे कुठेतरी खाणीत पडलेलं.... आणि राणीबेन्नूर actually राणेबेन्नूर आहे,  हे ही नंतरच कळलं !

    आमच्यातल्या ज्या किंचित मोठ्या होत्या वयाने - वरच्या वर्गातल्या ... त्यांचा भूगोलही जरा advance मधे !   अधून मधून त्या फॉरीनची गावं टाकायच्या ... लंडन....ok मला माहीत आहे !   न्यूयॉर्क ... ते पण माहीत आहे.   पण रिओ डी जेनेरो ?   ... "हे गाव आहे ?"    "हो,हो,आहे "   "कुठे आहे ते सांग ?"   ... "अं अं, अगं आत्ता आठवत नाहीये, पण आहे ..."     ... "नाही आत्ता सांग ..."   मग ती मैत्रीण माझ्या आईला गाठायची ... "अलकाच्या आई, हे  रिओ डी जेनेरो गांव आहे की नाही हो "    आईनी हिरवा सिग्नल दिला की गाडी पुढे.   तेव्हा मला खूप वाटायचं, की आईनी आपल्याला हे आधी का नाही सांगितलं ?   ... ती मैत्रिणींचीच कड का घेते सारखी ... ?

    जरा नववी-दहावीत गेल्यावर सिनेमाच्या गाण्यांचं ज्ञान - जाणीव व्हायला लागली.   त्यात काही glamorous नावं वाटायची, ती त्यातल्या हिरॉईन मुळे !   झुमका गिरा रे, मधलं 'बरेली' हे एक नाव !    डोळ्यासमोर एक चित्र की आपल्याकडे जत्रेत भिरभिरं विकणारे कसे एका तक्त्यावर सगळी भिरभिरी खोचून ठेवतात ... तसं बरेलीमधे जिकडे-तिकडे 'झुमके' असतील का ?   reality, feasibility, possibility ... कोणाचाच एकमेकांशी संबंध नव्हता ... fairy tales - परीकथा सुटत चालल्या होत्या आणि त्यातच परिकथेतील राजकुमाराची entry अगदी नाही,  तरी पण काहीतरी सुरम्य, romantic ... सगळंच अर्धवट !   त्यात भेंड्या मागे पडल्या - गावाच्या नावांच्या - पण गाण्यांच्या भेंड्या मात्र खूप आवडायला लागल्या होत्या !   Especially, सिनेमात जर हिरो -  हिरॉईन त्यांच्या कॉलेजमधे भेंड्या खेळत असतील तर फारच मस्त !    'अगर साज छेडा, तराने बनेंगे ... '  जया भादुडी चा 'जवानी दिवानी ',   आणि त्यातल्या भेंड्या !!!

    अभ्यास करतांना कधी चुकून माकून transistor हाताला लागलाच, तर  'मनचाहे गीत' मधे नेहेमीचं आपलं एक नाव ... झुमरीतलैय्या !   ते तर खूपच फेमस झालं !   काय गाव असेल ?   आपला रोजचा कामधंदा सोडून लोक मस्त मजेत गाणी ऐकत बसलेत !   आणि 'मजनू का टिला' !   त्या गावचं तरी ठीक आहे ... मजनूच राहतात म्हटल्यावर ... गाणी ऐकणार तरी, नाहीतर गाणी म्हणणार तरी !  ... नंतर भेंड्या मग तिथेच राहिल्या ... 

    संसार करतांना, एक पिलपिली भाजी, जिला काहीही केलं किंवा केलं नाही, तरी तार येणार, नि ती तशीच लागणार ... त्यापेक्षा नकोच !   पुढे पुढे  मुलांच्या सुट्ट्यांमधे माहेरी निघाले की आगगाडीचा प्रवास - २४ तास - २८ तास !   तेव्हा पुन्हा त्या भेंड्यांना बरे दिवस आले.   धाकटा पहिलीत असेल, तेव्हा त्यालाही खेळता यावं म्हणून,  वस्तूंच्या नावाच्या भेंड्या ... काहीही !  कुरकुर बंद करायला काहीही  !! हा प्रवास कधी संपतो असं व्हायचं !

  .... आणि मग ... कोविडच्या lockdown मधे भेंड्यांना जरा उजाळा मिळाला.   नवीन रूपात !   नवीन भाषेत !   नातवंडांच्या शाळा बंद होत्या.  कुणी खेळायला यायचा प्रश्नच नव्हता.   Laptop म्हणजे शाळा , मोबाईल वर होमवर्क  आणि TV  म्हणजे करमणूक .... ह्या दुष्ट चक्रातून सुटण्याचा  प्रयत्न, सगळ्यांचाच.   घरातली सगळी गोष्टींची पुस्तकं वाचून झाली, गोष्टी सांगून, त्यांचं नाटक, सीन्स-देखावे करून झाले.   आता काय खेळायचं हा प्रश्न ???...

    आणि भेंड्यांची आठवण झाली !    पहिली दुसरीतल्या मुलांना काय सांगावं खेळायला.  आणि आपण लहानपणी अनेकदा टाळलेला, तरी डोक्यावर बसलेला असा एक खेळ आठवला !    भेंड्याच ... पण इंग्रजी शब्दांच्या spelling चा !    इतका छळ ... तो ही खेळाच्या नावाखाली !   हा खेळ शोधणारा मागच्या जन्मी दुष्ट राक्षस असावा ... 

    पण असो ... काहीतरी वेळ घालवायचा, म्हणून नातवंडांबरोबर खेळायला लागले !   आणि अगदी ५ - ६ मिनिटांत त्यांनाही मजा यायला लागली !   त्यांना त्या खेळाचं भय नव्हतं !   मग लक्षांत आलं, की आपल्या लहानपणी , आपल्याला ती भाषा तेव्हा नवीन होती !   Spelling पाठ करून मग लिहायचं, अर्थ ही लक्षांत ठेवायचा ... ते फार कठीण होत असायचं ... इथे ही आजकालची मुलं English medium मधेच  शिकतात, spelling शिवाय ही काही लिहिता येतं, हे त्यांना अजून माहीत नाही ... आणि पाठ करत बसायची जरूर नाही ... अगदी easy खेळ ... त्यांच्याकरता रोजचाच !!

    ... आपल्या लहानपणी दुसऱ्या पार्टीवर 'र' आला की आपल्याला आनंदाच्या उकळ्या फुटायच्या !... माझी नात माझ्यावर 'e' आलं की नाचायला लागायची, " ...  'e' , 'e' , 'e'  आजी, तुझे  'e'  चे words संपले नं ... !"    त्यावर नातू म्हणतो , " take it easy, आजी ... easy .... !...