चैत्रगौर

 

    गेल्या वर्षी हादगा-भुलाबाईच्या मिषाने कोजागिरीपर्यंत रेंगाळलेली माहेरवाशीण ...., पाय निघता निघत नाही.... तिला सगळ्या मुलीबाळींनी विचारलं, " गौराई, तुझं ठाणं गं, आता कधी येणं गं ?"    त्यावर ती म्हणते, " आता येणं चैत्र मास ... "... तीच  चैत्रगौर !   कबूल केल्याप्रमाणे आली !  चैत्र पालवी, अंब्याचा मोहोर माळून , मोगरा - चाफा लेऊन , सजलेली ! ...

   तिच्या आधी चैत्र आला  ! गुढी पाडवा ! आणि नंतर गौरी तृतीया - गौरी तीज ! त्या दिवशी चैत्र गौरीचं आगमन  !  अक्षय तृतीयेपर्यंत आता सगळ्या बायका तिच्याच तैनातीत !   तिच्या स्वागताला रोज चैत्रांगण काढायचं, तिच्याकरता पन्हं , अंब्याची डाळ !     मग एखादा सगळ्यांच्या सोयीचा दिवस पाहून हळदीकुंकू .  तिचा उत्सवच !  स्वागत समारंभ !  गौर नटते - सजते, तिला झोपाळ्यावर बसवायची, आणि मग घरोघरी निमंत्रणं, हळदीकुंकवाची ! ' लेकी - सुना - इष्ट मैत्रिणींसह यावे,' असंच बोलावणं !   सगळ्या जणी दागिने घालून नटून-थटून येणार.   त्यांना हळदीकुंकू, अत्तर - गुलाब, मोगऱ्याचा गजरा, अंब्याची डाळ , पन्हं ,  कलिंगडाची फोड, आणि मग भिजवलेल्या हरभऱ्यांची ओटी !    अन् शेवटी पान-सुपारी !  खूप गप्पा-टप्पा, क्वचित कुठे खेळ, उखाणे, आणि मग सगळ्याजणी पुढच्या घरी रवाना ! प्रत्येक घरच्या डाळीची चव वेगळी ,  पन्हं वेगळं ! पण , इतकं सुंदर , की ते कधी पुरेसं किंवा नकोसं होतंच नाही ! प्रत्येक घरची आरास , सजावट वेगळी , काहीतरी खास ....!!! 

    माझ्या आठवणीतलं पहीलं चैत्रातलं हळदकुंकू , ते माझ्या मावशीकडलं.    चैत्रात परीक्षांचा मौसम, त्यामुळे आजीकडलं हळदकुंकू कधी पाहिलं नाही.  त्या दिवशी - नव्हे- दोन-चार दिवस आधीपासून घरात गडबड. माझे मावस बहीण - भाऊ आणि मी ...आमची लुडबुड .. कार्याचं वातावरण, मोठाल्या याद्या . घरातल्या हॉलमधला एक छानसा कोपरा निवडून तिथे मावशीने कुणा मदतनीसांकडून दोऱ्या बांधून घेतल्या.     मग एका टेबलवर दुसरं छोटं टेबल, वर अजून एक डबा, त्यावर चौरंग असं करत छान पायऱ्या-पायऱ्यांची उतरंड करवली, त्यावर गालीचा !     कपाट उघडून त्यातून छान छान साड्या - शालू काढून, ते दोऱ्यांवर घालून, त्याचे महालासारखे पडदे !     आणि त्या पडद्यांच्या पलीकडे चौरंगावर ठेवलेल्या झोपाळ्यावर अन्नपूर्णा विराजमान !  जरीची वस्त्रं, शेला, मोहनमाळ, आणि बाजूला मोगऱ्याचे हार ! पडद्यांना आणि वरती रेशमी झिरमिळ्या , गोंडे ,  फुला-पानांचे गजरे , मणी ,  टिकल्या, वर इलेक्ट्रिक दिव्यांची माळ !     उतरंडीच्या दर पायरीवर काहीतरी छान 'सीन' मांडलेला.  कुठे फुलबाग, कुठे आरशाच्या 'तळ्यात' चिनी मातीचे पक्षी, बाहुल्या ! तेव्हा plastic नव्हतं, त्यामुळे कागद, कापडाची किंवा खरी फुलं !     मधे मधे समया, मण्यांची आसनं, तोरणं, महीरपी !    पेरू, खरबूज आणि कलिंगडाची कापून केलेली कमळं दोन्हीकडे ! अंब्याच्या पाच पाच पानांचे शिवून केलेले  पानोडे ! त्यावर ती कमळं मांडलेली ! आणि मग छोट्या छोट्या कुंड्यांमधे फुलझाडं !    सगळं decoration अजून मनात ताजंच आहे ! ...

    दुसरी आठवण...?... सांगलीची !   आमचं घर म्हणजे एका चौकोनी बागेच्या भोवतीच्या १४ - १५ बंगल्यातील एक !    आणि सगळे सगळ्यांना ओळखत - जिव्हाळ्याचे संबंध !     चैत्र लागला की हळूहळू बोलावणी यायला लागायची.     दर घरातून एक मोठी यादी बाहेर पडायची. त्यावर चैत्रगौरीच्या हळदकुंकवाचं रीतसर बोलावणं आणि खाली सर्वांची नावं लिहिलेली !   निमंत्रण वाचायचं आणि आपल्या नावापुढे सही करायची ,  बोलावणं मिळालं म्हणून ! आणि आई लगेच कॅलेंडरवर लिहून ठेवायची !

    काही ठिकाणं तर आमचीच , हक्काची ! त्यांच्याकडे हळदकुंकू, अत्तरगुलाब  द्यायला आम्हा दोघी बहिणींना स्पेशल बोलावणं !   मग त्या दिवशी संध्याकाळी रेशमी , नाहीतर खणाचं परकर-पोलकं , matching बांगड्या , मोत्याचे डूलआणि गळ्यात हिरवी दूड घालून आम्ही तिथे !      सगळ्या आजी मंडळी आणि त्यांच्या घरच्या लेकी-सुना म्हणजे आमच्या काकू नाहीतर आत्याबाईच !   तिथेच आम्ही दोघी धान्याची रांगोळी शिकलो !     ठिपक्यांची रांगोळी काढून , रंगाऐवजी त्यात धान्य भरायचं. तांदूळ,गहू, मसुराची डाळ , हिरवे मूग, मुगाची डाळ, हुलगे, उडीद, अगदी राजमा , जवस , मोहोरी सुद्धा ... आणि त्याची रंगसंगती !      "आत्या, रंगाऐवजी धान्य भरून अंगणात कशी हो काढणार रांगोळी ? पायदळी येईल ना ..."  ... "अगं, म्हणून तर आपण गौरीपुढे ही रांगोळी काढतो , तिथे पाय पडायचा प्रश्नच नाही ... ! "    किती सुंदर कल्पना !

    त्यानंतर ४० वर्षे गेली असतील ... मुलाचं लग्न झाल्यावर, नव्या सुनबाईचं  चैत्रगौरीचं हळदकुंकू करायचं ठरवलं आणि इतक्या वर्षांच्या आठवणी जाग्या झाल्या !     तिच्या आणि माझ्याही , गौरीहरातली जपून ठेवलेली भांडी, महीरपी  मांडून आरास केली . लाकडी पाटाचा झोपाळा केला , त्यावर गौर बसवली .धान्याची  रांगोळीही काढली !  मैत्रिणींना हळद कुंकू , मोगऱ्याचे गजरे, डाळ- पन्हं ... सगळं साग्रसंगीत केलं .... ओल्या हरभऱ्यांनी त्यांची ओटी भरतांना, सगळी चैत्रगौरीची हळदीकुंकवं एकदम पुन्हा जगून घेतली मी ! ..... 


- सौ. अलका कुंटे , बंगलोर 

  +९१ ८७६२३ १६३८५ 

Comments

  1. Anonymous16 April 2024 at 13:45

    खूप छान

    ReplyDelete
  2. Suchitra Kulkarni16 April 2024 at 14:50

    Nostalgic...very good

    ReplyDelete
    Replies
    1. Anonymous16 April 2024 at 18:39

      Thank you very much !! 😊

      Delete
  3. YASHODHAR17 April 2024 at 19:40

    NOSTALGIC AND FANTASTIC. TRADITION MUST GO ON AND MUST PASS TO NEXT GENERATION. VERY NICE.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Anonymous18 April 2024 at 06:16

      Thanks a lot , Yashodhar !Our generation has done it's best to preserve our traditions ! Now , it is upto next generation ... ..!

      Delete

Post a Comment

Popular posts from this blog

गणपती

Image
         श्रावण सरला, भाद्रपद आला, म्हणजे गणपती आलेच !  एकदा का गोकुळाष्टमीची दहीहंडी झाली आणि गोपाळकाल्याचा घास तोंडात टाकला की सगळी मुलं छोटी - मोठी, चड्डीला हात पुसून गणपतीच्या तयारीला लागतात !   मूर्ती कशी, तिला बसवायचं मखर कसं , त्याची सजावट, रोषणाई, ह्या सगळ्याचं open-end budget ... काय काय कार्यक्रम करायचे, कुठले कुठले आणि कधी कधी गावातले गणपती पहायला जायचं ... सगळं planning सुरु !   घरच्या बायकाही नारळ, खोबरं, सारण, पिठीच्या मागे लागतात .  गौरी-गणपतीचं सगळं नीट झालं पाहीजे , त्यात काही कसर राहीली नाही पाहिजे , अशी एक मनात बारीकशी काळजीची tinge !!!...     तर , काही दिवसांपूर्वी मनात आलं की जरा या लाडक्या बाप्पाबद्दल अजून काहीतरी माहिती आपल्याला मिळाली पाहिजे.    शिव-पार्वतीचा मुलगा, कार्तिकेयाचा धाकटा भाऊ, कुठे रहातो, काय करतो, जरा  'खवैय्या'    type आहे ... हे सगळं माहीत असतं ! जसा काही आपला शाळू - सोबती !      पण जरा खोलात जाऊन एक देव म्हणून , इतिहास नव्हे तर प्र...
Read more

बकेट लिस्ट

       प्रसादचा आजचा लेख वाचला.   राहून गेलेल्या गोष्टी - अर्थात बकेट लिस्ट - wish list .    आणि मग आपल्या काय काय गोष्टी करायच्या राहिल्या ते पाहूया म्हटलं, म्हणजे अजून काय करायचं  ते ओघानेच येईल ...      तशा आपल्या wish lists सतत वाढत जाणाऱ्या असतात .     तरुणपणी सगळ्या fancy गोष्टी, आपल्याला हव्या तशा घ्यायच्या वगैरे .    पण मला वाटतं त्या फक्त तात्पुरत्या किंवा क्षणिक आकर्षण अशाच !    ती वस्तू फक्त possession म्हणून - त्याचं विशेष अप्रूप किंवा किंमत अशी नसते.    हळूहळू मोठं होता होता, मग जास्त विचार सुरु होतात, आणि मग आपली स्वप्नं, आपली ध्येयं, अशा गोष्टी wish list मधे यायला लागतात.   त्या तिथे किती दिवस रहाणार, आपल्या बिन बुडाच्या बकेट मधून त्या कधी गळून जाणार ... आपले प्रयत्न आणि योग - नशीब अशी भोकं पडणार ... ते वेगळं ...  त्यांचा आणि बकेट लिस्टचा विशेष संबंध ही नसतो.   त्याही पुढे अजून maturity आल्यावर, जगाचा जास्त अनुभव घेतल्यावर, खरी wish list त...
Read more

Alice in Wonderland

Image
      सिंगापूरला जायचं ... असं दीड वर्ष म्हणत म्हणत, आणि शक्य तितकं पुढे ढकलत ढकलत ... असा दिवस येऊन ठेपला की तिकीट हातात आलं, नव्हे फोन मधे कोंबून पाठवलंच मुलाने ... आणि मग visa ची सव्य-अपसव्य केली.   खरं तर एका फेरीत काम झालं.   रोजची भाजी आणायला सुद्धा २-४ दुकानं पहावी लागतात.   इथे एका travel agent कडे गेलो, त्याने सांगितल्याप्रमाणे 'सस्मित सेवा' करून काहीही खोड - खुसपटं नं  काढता आम्हाला सांगितलं की २ दिवसांत येईल visa आणि तसा आलाही !      मग तयारी !   माझी पहिली foreign trip !   त्यामुळे सगळ्यांचे म्हणजे मैत्रिणी - नातेवाईक - बहीणभावंडं सल्ले सुरु झाले.त्यातले 90 % लोक सिंगापूरला जाऊन आलेले आहेत .   धाकटा मुलगा- ज्याच्याकडे जायचं- तो म्हणाला, "अगं, तुझं नेहेमीचं सामान आण, पुण्याला नेतेस ते,  ....घरात AC 23°C वर  आहे ..." ok, शाल, रुमाल हवा ... ठेवला ... बाहेर कडक ऊन असतं... हे गाव equator च्या 1° N आहे ... बरं, टोपी गॉगल्स, sunscreen ... ठेवलं ... आणि पाऊस कधीही आणि कितीही य...
Read more