पाकसिद्धी - कला का शास्त्र - २

    नुकतीच  सांगलीला जाऊन आले.  मित्राच्या मुलीच्या लग्नाला.   डोळे-कान-जीभ  सगळे senses तृप्त झाले ...!!! त्या श्लोकात म्हंटल्याप्रमाणे ,  ' मिष्टान्नम् इतरे जना: ' ! ह्या ही लग्नात आमचं सगळं मित्रमंडळ ... 'मेनू काय आहे रे'  ... हेच वाक्य बोलत होतो !   आणि खरंच अप्रतीम जेवण ... सुग्रास सुंदर जेवण ... पदार्थ किंवा जेवण - नुसती चांगली चव पुरेशी नसते, त्याचं रूप - दिसणं, स्वरूप - कशाचं केलंय, त्याचा सुगंध, काही बाबतीत स्वैपाकघरातून येणारे फोडणीचे, झाऱ्यांचे, गरम तेल - तुपात पदार्थ पडतांनाचे आवाज, जेवतांना त्यांचा हाताला लागणारा feel, आणि मग सगळ्या मसाल्यांचं - चवींचं एकमेकांशी होणारं interaction , रंगसंगती  ... हे सगळं जमून येतं, तेव्हा खरी रसना तृप्त होते....  त्याकरता या पाकसिद्धीची देवता अन्नपूर्णा प्रसन्न असावी लागते !!! ...ती त्या दिवशी अगदी खूष होती ...म्हणून , इतका सुंदर स्वयंपाक !!!!....  

       हे सगळं एन्जॉय करत जेवण झालं आणि तो अफलातून पदार्थ समोर आला !   संत्रा मंत्रा  !    संत्रं अर्ध कापून, आतल्या फोडी, काढून घेतलेल्या ... अगदी सगळ्या धाग्या-दोऱ्यांसकट.   मग ते वाटीच्या आकारातच वाळवून त्यात orange flavorचं ice-cream भरलेलं !  बाहेरची साल वाळवलेलीच, freeze केलेलं नव्हतं, नाहीतर खाता खाता मऊ व्हायला लागलं असतं !   अहाहा ... संत्र्याचा perfect feel - freshness personified ... त्यात ice-cream ... आपला तर dream पदार्थ !!!!  ... कोणाला सुचला ... कोणी visualize केला ... कोणी actually  केला ! खरंच ,  सगळेच कलाकार ... !!!  तेच ..!!. कलाकार... !...पाकसिद्धी ही कलाच  !!!... नक्कीच !!!

    त्या angle नी  मी भरकटत निघाले, आणि किती पदार्थ सापडले मला  !  कलापूर्ण, त्यात 'करणं' , 'चव' ही कला,  'रूप' ही कलाच !   किती क्रिया-प्रक्रिया !   आणि त्याच ,  नेहमीच्याच गोष्टी वापरून इतके सुंदर दिसणारे - सुंदर लागणारे पदार्थ !!!

    मी माझ्या आईला सुरळीच्या वड्या करतांना पहायचे ... ती इतक्या पटपट, हात भाजत असूनही ते पिठलं ताटावर पसरावयची,  मग त्यावर गार झालेली फोडणी, खोवलेला नारळ, बारीक चिरलेली मिरची-कोथिंबीर अगदी सारखं पेरून, ती ते गुंडाळायची !  तो पिठल्याचा थर इतका पातळ असायचा की आतलं खोबरं - कोथिंबीर दिसायची, तलम गुंडाळी !!   अगदी मस्तानीच्या गळ्यासारखी !!! किती नाजूक पदार्थ !   मराठी सुरळीची वडी नी गुजराथी खांडवी,  पदार्थ एकच, फक्त एक ढाक्याची मलमल, तर दुसरं गोणपाट ... हे माझं मत हं ... असो !

    तसंच,  मी इथे एका मैत्रिणीच्या मुलीच्या लग्नात सुतरफेणी करतांना पाहिली !   दोन आचारी ते करत बसले होते ... सहज विचारलं हे कधीसाठी, तर ते म्हणाले उद्यासाठी !   मनांत आलं, बहुतेक विहिणींच्या - main पंगतीला असणार !   अर्थात ही मैत्रिण असा 'पंक्तीप्रपंच' कधीच करणार नाही , याची २०० टक्के खात्री होती ... पण लग्नाच्या जेवणाला सुतरफेणी  ... !!!   ते आचारी एक छोटासा गोळा घेऊन त्याचं कडं करत होते, मग त्या कड्याला 'ळ' सारखं वळवून त्या दोन कड्यांचं एक कडं ... पुन्हा ते मोठं करून, पुन्हा 'ळ' करून , पुन्हा एक कडं ... असं परत परत ... मी तर पाहूनच दमले.   अन त्यांच्या समोरच्या परातीत असे १०० एक गोळे होते ! अशा किती पराती...? त्यानंतर एकदम रात्री दहा वाजता सहज डोकावते ... तर दुसरे दोघे जण ती बारीक तारांची वेटोळी अगदी हलक्या हाताने तळत  होते !   काय सुंदर रूप ते !!!

    दुसऱ्या दिवशी पानात वाढल्यावर नुसतं पहात बसावसं वाटत होतं !!!  कुणाला एवढा वेळ असेल, कसं सुचलं असेल ... कसं जमलं असेल ?....  तसाच 'मांडे' हा प्रकार ! पुराण भरून लाटतांना पोळीतून खालचा पोळपाट दिसतोय, तरी ही बाई आपली लाटतेय ." झालं नं ", मी . .. "जरा थांबा हो, अजून व्हायचंय" ... " अहो आता फाटेल हो .. " म्हटलं , तर म्हणते कशी, "लाटतांना फाटायला मी काय पाप केलंय होय ?" ... केवढी भक्ती , निष्ठा ही आपल्या समोरच्या कामावर ... आपल्या करण्यावर ही !    आणि प्रेम आपल्या कसबावर ... त्यात चूक होणं हे पाप वाटावं !    मी खरंच हात जोडले ... कारण अजून पुढे ते कसे माठावर भाजायचे ... ते व्हायचंच होतं.   तिथेही चुकीला माफी नसावी !!!

    पदार्थाच्या चवी म्हणजे प्रत्येकीच्या / प्रत्येकाच्या हाताचा गुण त्यात उतरायला हवा !   साधं सारण, तेच खोबरं ... तोच गूळ ... पण प्रत्येक घरची चव वेगळी !   'कुंग-फू पांडा' मधे त्या पांडाचे वडील त्याला सांगतात की, माझं सूप छान लागतं, कारण मी त्यात एक special ingradient घालतो ... वेळ आली की ते सिक्रेट तुला सांगीन ... !     तो special ingradient म्हणजे पदार्थ करणाऱ्याचं प्रेम, विचार, interest  सगळं आलं !     काहीतरी टाकणं टाकल्यासारखं केलं, तर तो पदार्थ चांगला कसा होणार ?     स्वैपाकासारखी एखादी कला जोपासायची, तर त्यात कष्ट, प्रेम, सातत्य आणि सुधारणा आलीच !   'Beginner's luck' असं म्हणतात पण ते एकदाच असणार नं ?  नंतर luck चा भाग संपेल, मग राहील तो experience, love  आणि innovation ... ! 

    सारणावरून आठवलं !   माझ्या आजीची बहीण - मावशी आजी - उकडीचे मोदक फार सुंदर करायची !   ते ही कसे , तर एकावर एक अशी ७ मोदकांची उतरंड !    तिने करावी आणि आपण पहात बसावं ... आपल्याला ते करता येणं तर शक्यच नाही, पण निदान आठवणीत तरी कायमचं ठेवून द्यावं !   मावशी आजीने केलेल्या मोदकांच्या उतरंडीचा फोटो सुध्दा नाही !   पण  तरी   YouTube वर कोणी कलाकार गृहिणी ही मोदकांची उतरंड करून  त्याचा व्हिडिओ लावतात ,  तो मी नक्की जपून ठेवीन !  माझ्या फोननी खाल्ला नाही म्हणजे मिळवली !! 

    तसे आजकाल खूप नवीन पदार्थ निघतात, छानही लागतात !   टोमॅटोच्या परड्या, मैद्याच्या पट्ट्यांच्या baskets, असले पदार्थ एकेकदा - भिशीला वगैरे - प्रत्येक member ला एक आणि एकच - ह्या प्रमाणात होऊ शकतात. पण चवीपेक्षा त्यात हस्तकौशल्याचा भाग जास्त आहे असे वाटते.   जुन्या काळी आतासारखंच ज्या गृहिणींना आवड असेल, त्या सवड काढून हे किंवा असले पदार्थ करत असतील - करत होत्या.      'अकबऱ्या' नावाचा पदार्थ, ज्याच्या कडे बघितलं तरी मोडतो असं म्हणतात ! आता  असं वाटतं की ह्यापेक्षा आता 'वेळ वाचवणं' ह्याची जास्त गरज आहे. जगभरच्या चवी आता आपल्या हाताशी आहेतच ! आजकाल , सगळीकडे सगळं मिळतं !!!..

    अशीच एक मजा कौशल्याची ! Timesaving ची !   नागपूरला आमच्याकडे एक UP  किंवा MP मधला महाराज  स्वैपाकाला यायचा - वर्षानुवर्ष !  त्यांचं पोळ्या करण्याचं कसब  ... साध्या रोजच्या पोळ्या ... फुलके !    त्या लाटतांना, ते आधी एक गोळा घेऊन जरासं लाटायचे, मग दुसरा गोळा ... आणि मग दोन्ही गोळ्यांच्या मधे पीठ लावून ते दोन पोळ्या एकदम लाटायचे ! एकमेकींना न चिकटता , एकावेळी दोन पोळ्या होत असायच्या !   भाजतांना  एकाच तव्यावर दोन्ही पोळ्या एकावर एक ठेवूनच भाजायचे ... आणि असे भाजतांना  दुसरीकडे पोळपाटावर पुढच्या दोन पोळ्या लाटणं चालूच !   अशी कला कधीच पाहिली नव्हती ... अजूनही नाही !!! ...

    - सौ अलका कुंटे, बंगलोर 

    ( +९१ ८७६२३ १६३८५ )